منو
بستن

امروز ۱۶ / ۰۲ / ۱۴۰۳ خورشیدی

دین مردم آمل‎

دین مردم آمل‎

مردمان این منطقه در روزگار هوشنگ پیشدادی به تناوب دارای آیین‌های زروانی، مغانی، مهری و زرتشتی بودند.[۱] ولایات شمالی ایران، محتملاٌ در دوره اشکانی یا ساسانی، زرتشتی شدند. وجود آتشکده‌ها در استان مازندران مبین این حقیقت است. حدود قرن دوم هجری قمری مردم مازندران به دین اسلام گرویدند. در حال حاضر اسلام دین نخست شهر محسوب می‌شود و آمل به عنوان اولین مرکز حکومت مذهب شیعه دوازده امامی بوده‌است.[۲]
از دین و مذهب ساکنان طبرستان در قبل از اسلام اطلاع دقیقی وجود ندارد، اما وجود چند کتیبه‌ مؤید این مطلب می باشد که مردم طبرستان در زمان ساسانیان بر دین زرتشتی و بر پرستش اهورامزدا بودند.
دین مردمان این قلمرو پیش از پذیرش اسلام به طور کلی و عام همانند دیگر نقاط ایران (اما با تعصبات و اعتقادات فراتر) بوده است که وجود واژهﻫـا و مناطقی مانند مِهر، گورستان گبرها، امام زاده قاسم، رستم زِنی مال، بیستون و آئین های نو شدن ماه و سال (مارمه)، بیست و ششم نورزِماه طبری، تیرماه سیزده شو (تیرگان)، نخل گردانی، سوواشن، علامت چلیپا بر روی قبور درگذشتگان و… گواه این مطلب است. وجود پارهﺍﻯ اعتقادها و احترام ها به درختان و گیاهان، نشان از پرستش مظاهر طبیعت و جان پنداری و اعتقاد به نوعی معاد و زندگی بعد از مرگ در گذشتۀ آنها دارد، اما اکنون مذهبشان شیعه دوازده امامی است.
در مورد دین مردم آمل در قبل از اسلام و قبل از ساسانیان این احتمال می‌رود که بیشتر مردم زرتشتی و بر دین مزدیسنا بودند و همچنین به موجودات خیالی و موهوم که اغلب برای آن ها صورت نمی ساختند اعتقاد داشتند.
البته بعدها طبقاتی از مردم که بر آیین یهود بودند در این شهر سکنی داشتند و به کار حفاری در آثار قدیمی و عملیات بانکی و رباخواری می پرداختند، که فعلاً یهودیان وجود ندارد.
محمدحسن خان اعتمادالسلطنه می گوید: “اهالی آمل مرکب هستند از مسلمانان، یهودی، گبر، عیسوی. پادشاه این شهر و جمیع رجل دولت و خاص او یهودی مذهبند، چرا که از اهل خزر می‌باشند و مذهب یهودی در مملکت خزر متداول است، از اهالی روس هم در آمل مسکن دارند، و در یکی از محلات خارج شهر با آنها جای داده شده و رسم ایشان این است که اموال خود را به سبک هندو می سوزانند، به علاوه مردی که می میرد مال سواری و زن او نیز بایستی با او بسوزد، و اگر زن بمیرد شوهر را نیز با او می سوزانند، و اگر مردی که همسر نداشت زنی که میل رفتن به بهشت را داشت با او در آتش می سوخت و…”.
نخستین علمدار اسلام که به مازندران آمده بود حسن بن علی(ع) بود که عبدالله بن عمر، مالک بن حارث الاشتر، قثم بن العباس با او بودند. این واقعه در زمان خلافت عمر اتفاق افتاد. در موقع فتح مازندران به دست اعراب مردم طبرستان که زرتشتی بودند به پیشوایی ابوالخصیب اسلام آوردند و شیعه شدند.
وقتی که عمر بن علاء آمل را تصرف کرد مردم که از گستاخی و جور اسپهبد خورشید به ستوه آمده بودند، دسته دسته به دین اسلام در آمدند. اینان ابتدا مذهب مالکی داشتند و مسجد جامع کهنسال آمل که در سال ۸۸۰ هجری طشته زنان نامیده می شده است به وسیله ی مالکی مذهبیان ساخته شده است.
پس نخستین سردار مسلمان که آمل را تصرف کرده بود عمربن علاء بود که این واقعه در سال ۱۴۱ هجری قمری اتفاق افتاده است که او به ترویج دین اسلام پرداخت، ابتدا مردم آمل که به اسلام می گرویدند بر مذهب سنی مالکی بودند اما با روی کار آمدن علویان در مازندران و اشاعه و ترویج مذهب تشیع، مردم آمل زودتر از دیگر نواحی طبرستان به مذهب شیعه گرویدند. این واقعه در ۲۵۰ هجری قمری بوده است.
حسن بن زید در ۲۵۰ق/۸۶۴م دولت علوی را در طبرستان تأسیس کرد و آمل را مرکز آن ساخت و استیلای ۱۰۶ سالۀ عباسیان را در این سرزمین پایان بخشید. نوشته‌اند که تا روزگار حسن بن زید مردم طبرستان و دیلمان هنوز به دین اسلام نگرویده بودند (اصطخری، ۱۶۹) و از این پس مسلمان شدند (رابینو، ۳۳). حسن بن زید معروف به داعی کبیر پس از بیعت مردم آمل در شوال ۲۵۰ق/نوامبر ۸۶۴م ادارۀ شهر را به شخصی به نام سیدمحمدبن ابراهیم سپرد (مرعشی، ظهیرالدین، ۱۳۱). در ۲۶۰ق/۸۷۴م یعقوب بن لیث به طبرستان لشکر کشید و پس از فرار حسن بن زید وارد آمل شد.
بد نیست که بدونیم حسن بن زید کیست؟ حسن بن زید بن محمد، ملقب به داعی کبیر و داعی اول، از پیشوایان زیدیه، بنیان گذار سلسله علویان طبرستان در سده سوم هجری، و از سادات بنی الحسن است. حسن بن زید به دعوت اهالی طبرستان به این منطقه رفت و سلسله علویان طبرستان را تشکیل داد و به تبلیغ زیدیه پرداخت. او با بیرون راندن طاهریان از طبرستان و ری، حکومت خود را آغاز کرد اما در نبرد با عباسیان شکست خورد. بعدها پس از مرگ المعتز بالله عباسی، حکومت خود را بازپس گرفت. گفته شده وی مردی پارسا، فقیه و بخشنده بود اما با مخالفانش با شدت برخورد می‌کرد.
هنگام، اوضاع طبرستان ناآرام بود و در گرگان که برادر حسن بن زید، محمد، بر آن حکومت می‌کرد، گروهی از دیلمیان نافرمانی می‌کردند؛ ازاین رو، به دستور حسن بن زید، دست و پای هزار مرد دیلمی را، برای عبرت دیگران، بریدند. او همچنین در آمل گروهی از مخالفان خود را به قتل رساند.[۳] به این ترتیب، طبرستان را آرام کرد و تا سال ۲۶۶ق، بدون دغدغه، بر آنجا حکومت راند. در این سال، احمد بن عبداللّه خجستانی، از امرای صفاری، به گرگان حمله کرد. حسن بن زید، که غافلگیر شده بود، شکست خورد و به آمل رفت. در همین هنگام، حسن عقیقی، نایب حسن بن زید در ساری، ادعا کرد که حسن بن زید کشته شده است و برای خود از مردم بیعت گرفت. حسن بن زید به ساری رفت و حسن عقیقی را کشت.[۴]
در حال حاضر نیز بیش از ۹۹ درصد از مردم آمل مسلمان بوده و مذهب شیعه اثنی عشری را مورد قبول خود می‌دانند. مقدار ناچیز دیگر که غیر مسلمان هستند، ۰/۳۰ درصد زرتشتی، و ۰/۰۴ مسیحی و بقیه‌ مذهب خود را ذکر نکردند. این آمار از سازمان برنامه و بودجه مرکز آمار ایران و در سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۶۵ در شهرستان آمل به دست آمده است.
در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی عده‌ای بهایی در آمل وجود داشتند که دیگر از آنها اثری نیست.

 

منابع:
[۱] کتاب تاریخچه مازندران – صفحه ۳۴ – مجید رجایی
[۲] دانشنامه بزرگ اسلامی نویسنده : مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی جلد : ۲ صفحه : ۵۰۲
[۳] ابن اسفندیار، ج۱، ص۲۴۳، ۲۴۷ـ۲۴۸.
[۴] ابن اثیر، ج۷، ص۳۳۵.

دیدگاه

تمامی حقوق متعلق به "آمل توریسم" می باشد ©

طراحی شده توسط لیمو تم