منو
بستن

امروز ۲۹ / ۰۲ / ۱۴۰۳ خورشیدی

میراث معنوی آمل

آستان امامزاده هاشم آمل
سه شنبه ۱۴ فروردین ۱۳۹۸ | نویسنده : مدیرکل آمل توریسم

شهرت محلی: به امامزاده هاشم (علیه السلام ) معروف می باشد.
اطلاعات فیزیکی: آستان امامزاده هاشم (علیه السلام) در ۶۰ کیلومتری شمال‌غرب تهران (جاده هراز)، در بالاترین ارتفاعات مشرف به دماوند و دشت مشاء، در گردنه‌ای به همین نام قرار گرفته است. هر چند بنای کنونی این بقعه نوساز و پیوسته در حال گسترش و توسعه است، قدمت بنای اصلی آن به دوره صفویه باز می‌گردد که با شماره ۶۱۷ در تاریخ ۱۳۴۵/۱۲/۲۳ به ثبت آثار ملی رسیده است. این نقطه موقعیت مکانی و جغرافیایی دارد وجود کاروانسرا در کنار آن که در گذشته، پناهگاهی برای کاروان‌ها در مقابل سرما و بوران منطقه بوده، دلیلی بر این مدعاست. کوهستانی بودن منطقه و قرارگیری بنای امامزاده در مسیر یکی از پرترددترین جاده‌های کشور، علاوه بر کارکرد اصلی مذهبی و زیارتی آن، زمینه‌ساز پیدایش کارکردهای مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شده و توقفگاه مناسبی را برای زائران و مسافران خسته از راه فراهم آورده است.
بنا به گفتۀ کهنسالان منطقه، در گذشته، در محل امامزاده هاشم (علیه السلام) و گردنۀ مذکور، کاروان‌سرایی وجود داشت که در قسمت شمال غرب آن اتاق کوچکی بود که تنها گنجایش چند نفر را داشت و آن را امامزاده هاشم (علیه السلام) می نامیدند.
ماکسیم سیرو در مورد این کاروانسرا می نویسد: «دامنۀ شمالی جبال و روی گردنۀ امامزاده هاشم (علیه السلام)، مرتفع‌ترین نقطه‌ای است که کاروانیان از آن عبور می‌کنند و در میان راه دماوند به آمل قرار دارد. در این مکان، بهمن‌های متعددی در فصل زمستان از بالای کوه سرازیر می‌شوند و راه را بند می‌آورند. ضمناً طوفان های شدید هم راه را بر کاروانیان مسدود می‌نماید و به همین سبب است که تعداد زیادی پناهگاه در این ناحیه ساخته شده است [پلور در فاصلۀ ۶ کیلومتری امامزاده هاشم (علیه السلام) قرار دارد]. کاروانسرای امامزاده هاشم (علیه السلام) درکنار امامزاده واقع شده است. در این کاروانسرا از نظر اصول ساختمانی قرینه‌سازی به کار رفته است. در ابتدای پناهگاه دالانی قرار دارد که از آن راهی به طرف اصطبل باز می‌شود. در مقابل مدخل پناهگاه، سایبانی است که به منزله کفش‌کن نیز هست. محل اقامت اصلی کاروانیان کاملاً محفوظ و گرم است زیرا تنها از یک در کوچک می‌توان وارد آن شد. این در، مقابل مدخل اصلی پناهگاه قرار نگرفته است تا هوای سرد از مدخل پناهگاه وارد آن نشود. اتاق اقامت اصلی وسیع است زیرا مسافران و کاروانیان در این محل رفت‌ و آمد زیادی دارند. در میان این تالار، یک پایۀ قطور ساخته شده و به این طریق، این امکان پیدا شده است که روی تالار را با چهار گنبد کوچک بپوشانند. در ایام اخیر، در ضلع غربی پناهگاه، دو در کوچک تعبیه شده است. که به حیاطی باز می شوند که یک طرف آن، امامزاده است وطرف دیگر آن قهوه‌خانه و طرف چهارم، دیوار صاف است.
عمل تهویه به وسیله سوراخ‌هایی که در بالای گنبدها تعبیه شده است انجام می گیرد. در اتاقی که مسافران اقامت می‌کنند، یک اجاق یا بخاری در داخل دیوار ساخته شده و مجموع ساختمان با دیوارهای قطور بالا رفته است و برای استحکام بیشتر در کنار دیوارها جرزهایی هم قرار داده‌اند. مصالح بنا همان قلوه سنگ‌هایی است که روی هم قرار گرفته و با آهک به هم متصل شده‌اند. می‌گویند این پناهگاه به دستور شاه عباس اول برپا شده است»(سیرو، بی‌تا:۷۶ – ۷۵).
در سفرنامه‌ها به امامزاده هاشم (علیه السلام) نیز اشاره شده است. به عنوان مثال کلود آنه، نویسنده و روزنامه نگار فرانسوی که در تابستان سال ۱۹۰۹میلادی به دماوند سفر کرده است در این مورد می‌نویسد: «بعد از یک توقف کوتاه در شهر فراموش نشدنی دماوند، دوباره برای حرکت در جاده پشت سر هم ردیف شده‌ایم … حالا از دره خارج شده‌ایم و در دامنه نخستین رشته کوه‌هایی هستیم که یک راست در برابرمان سر به آسمان کشیده‌اند. روی تپه ای که از ریزش ماسه و سنگریزه پدید آمده، جادۀ مالرو مثل ریسمانی باریک به طور مارپیچ نقش بسته است. در قلۀ کوه، نمازخانۀ کوچکی یعنی امامزاده‌ای[امامزاده هاشم] دیده می‌شود که خود نشانۀ مرتفع ترین نقطۀ گردنه است. نزدیک به سه هزار متر ارتفاع دارد»(آنه، ۱۳۶۸: ۵۹).
هنریش بروگشن هم که در سال ۱۸۶۱ میلادی به ایران سفر کرد، به زیبایی اطراف امامزاده اشاره کرده است: « بالاخره از جلوی کاروانسرای به نام کاموج عبور کردیم و پس از طی یک راه سربالا و با شیب زیاد و گذشتن از یک گردنه، به امامزاده هاشم که مرتفع ترین نقاط این منطقه به شمار می‌رود، رسیدیم. از ارتفاعات امامزاده هاشم منظره بسیار زیبایی در آن طرف کوه دیده می‌شد که تا دماوند ادامه داشت» (بروگشن، ۱۳۶۷: ۲۵۰).
در اواخر دهۀ چهل شمسی، به مرور بناهای دیگری که در اطراف امامزاده بود تخریب و فضا امامزاده توسعه داده شد به‌ گونه‌ای که امروزه بنای امامزاده هاشم (علیه السلام) بیش از هزار متر فضای مناسب دارد. در حال حاضر، کلیه بنای امامزاده هاشم (علیه السلام) نوسازی شده است و گسترش و توسعه آن ادامه دارد (پازوکی، ۱۳۸۱: ۲۲۳).
طبق اسناد موجود در سازمان میراث فرهنگی کشور، بنای امامزاده هاشم (علیه السلام) که در تابستان سال ۱۳۴۴ه‍.ش مورد بررسی قرار گرفت، گنبدی دو پوش از سنگ داشته که گنبد سنگی داخل، مدور و با ارتفاعی کوتاه بوده و دو رباط سنگی در قسمت شرقی و جنوب غربی به آن متصل بوده است. در این گزارش، تاریـخ صندوق مرقد، سـنۀ ۱۰۸۹هـ.ق ، قدمت بنا دورۀ صفوی و وضعیت مالکیت بنا موقوفه بیان شده است.(اسـناد سازمان میراث فرهنگی کشور، شمـارۀ ثبت۶۱۷ ،۱۳۴۴).
طبق گفتۀ مدیریت آستان، بقعه سه بار بازسازی شده است. امامزاده قبلاً سنگ قبر نداشته و بنای اولیه به صورت آلاچیقی بوده است که روی قبر، سقف زده بودند. بعد از آن، بنایی از گل و سنگ ساخته شد. بنای فعلی در ساختار خود ۴۰% آهن دارد که از مکانی پایین تر از پلور آورده‌ شده است.
بازسازی ضریح نیز در سال ۱۳۷۱ توسط ادارۀ اوقاف و همراه با کمک‌های مردمی انجام شده است.
آستان امامزاده هاشم (علیه السلام) خدمات و امکاناتی از قبیل پارکینگ یک هکتاری، زائرسرایی با ۱۶ اتاق، اورژانس، مخابرات، هتل و رستوران، بازارچه، نانوایی، سایت کایت پروازی، امدادهای جاده ای و امور فرهنگی و تبلیغاتی دارد. که طبق طرح جامع امامزاده هاشم (علیه السلام) و توسعۀ آستان مقدس، برخی به مرحلۀ بهره‌برداری رسیده و مابقی نیز همچنان در حال گسترش است.
بر صفحه‌ای فلزی که در ورودی بقعه نصب شده، دربارۀ نسب امامزاده هاشم (علیه السلام) چنین آمده است: «حضرت هاشم (علیه السلام) بن حسن بن یحیی بن حسین بن طباطبا بن ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن مثنی بن حسن مجتبی بن علی بن ابی طالب نسل ۹ از امام حسن مجتبی علیه السلام». اهالی محل، دربارۀ شهادت امامزاده به این روایت معتقدند که «امامزاده هاشم (علیه السلام) برای رسیدن به خدمت امام رضا وارد شهر ری می‌شوند. از شهر ری مورد تعقیب قرار می‌گیرند تا همراه تعدادی از سادات به گردنۀ آبعلی می‌رسند. امامزاده در دشت مشاء مجروح می شود و برای درمان جراحات به سمت آمل به راه می‌افتند و زمانی که به گردنه می‌رسند، در همین‌ مکان از دنیا می‌روند و ایشان را در همین جا دفن می‌کنند».
در هنگام حرکت در مسیر پرپیچ و خم جادۀ هراز در بالاترین ارتفاعی که جاده از آن عبور می‌کند، به امامزاده هاشم (علیه السلام) می‌رسیم. به علت کوهستانی بودن منطقه، پیمودن این مسیر در زمستان با دشواری بسیار همراه است و گاه، به‌ دلیل بارش سنگین برف یا سقوط بهمن، جاده بسته است زیرا امکان سقوط بهمن در فصل زمستان در این منطقه وجود دارد. بیشتر زائران مشهد مقدس و افرادی که در این جاده رفت و آمد می‌کنند، هنگام رسیدن به امامزاده هاشم (علیه السلام)، برای استراحت و استفاده از رستوران‌های موجود در محل و یا برای ادای نماز، برای ساعتی در این مکان توقفی می کنند و در این میان نیز دل را با زیارت آرام می کنند و برای دور ماندن از خطرات باقی سفر، دعا می خوانند یا با یاد مشکلاتشان با نذری و حاجت خود را می طلبند. به همین دلیل است که شاید بتوان گفت این امامزاده از معدود امامزاده هایی است که حداقل زائر بومی را دارد و به طور معمول، زائرانش غریب و مسافرند.
بنای کنونی امامزاده هاشم (علیه السلام) و حسینیۀ مجاورش، ساختمانی سنگی است که حدود سه متر بالاتر از سطح جاده قرار دارد و گنبد پیازی شکل مطلا و دو منارۀ آن از فواصل دور به چشم می خورند. پارکینگ امامزاده در ضلع شمال غربی امامزاده، فضای مناسبی را برای توقف زائران فراهم ساخته است. امامزاده صحن محصوری ندارد و در ضلع شمال خود که مشرف به صحن است، رواقی با هفت طاق قوسی شکل ساده دارد و از چهار ورودی آن، هم‌اکنون دو ورودی مردانه و زنانه مورد استفادۀ زائران است. ورودی اصلی آن (ورودی مردانه) در جبهۀ شمال شرقی بنا و رو به جاده است. این بنا، فضای گنبدخانه ندارد و پس از ورود و گذر از فضایی طاقی شکل، وارد فضای حرم می شود که ضریح امامزاده در آن قرار دارد و به دو قسمت مردانه و زنانه تقسیم شده است. محوطه داخل امامزاده، سه ردیف ستون در جهت شمال و جنوب دارد که هر ردیف، دارای هشت ستون است که سقف بنا را تحمل می کند. داخل امامزاده به شکل زیبایی آینه‌کاری شده و دو در منبت ـ معرق‌کاری شده امامزاده، در ضلع شمال و جنوبی آن نیز از جمله عناصر دیدنی موجود در بقعه است. ضریح طلایی امامزاده، چهار وجهی است و تزئینات و کتیبه‌هایی از آیات قرآن در قاب‌های میناکاری دارد. بر اساس اسناد ادارۀ اوقاف در داخل ضریح و روی سنگ قبر یک جلد قرآن با قدمتی حدوداً دویست ساله قرار دارد که در سال ۱۳۸۸ هـ.ش، در داخل ضریح جاگذاری شده است.
محوطۀ پشت امامزاده، محل اسکان خادمان و مدیران بقعه و اتاقی نیز به عنوان کشتارگاه قرار دارد. همچنین در فضای باز مقابل ضلع شمالی بقعه هم، رستوران‌ها و مغازه‌های متعدد و در آن سوی جاده، قبرستان امامزاده، ساختمان زائرسرا و مخابرات قرار دارند.
درآمد امامزاده از هر مغازه یا محل درآمد دیگر، نیمی صرف بازسازی موقوفه و نیم دیگر به حساب ادارۀ اوقاف واریز می شود تا با نظارت مراجع تقلید، برای هزینه‌های مربوط به مسافران در راه مانده و موارد لازم دیگر صرف شود.
امامزاده هاشم (علیه السلام) با اراضی وسیع اطراف خود که همگی جزء موقوفات امامزاده است، سبب شکل‌گیری مجموعه فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شده است که مکمل کارکرد اصلی بقعه (مذهبی ـ زیارتی) هستند.
ایفای کارکرد اقتصادی یکی از مهم‌ترین کارکردهای این بقعه است. از آنجا که زیارتگاه محل تجمع افراد زیادی است، می‌تواند جایی مناسب برای برقراری روابط اقتصادی باشد. از این رو شاهد شکل‌گیری این گونه روابط در مجاورت زیارتگاه‌ها هستیم که به شکل بازارهای فصلی و دائمی ظهور یافته‌اند. البته موقعیت جغرافیایی، شرایط فرهنگی و اقتصادی منطقه و فصول مختلف نیز نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری انواع این بازارها و نوع عرضه و تقاضای اجناس در آنها دارند. در این راستا و بنا به نیاز محل در محل، آستان امامزاده هاشم (علیه السلام) مغازه و رستوران‌های متعددی احداث شده است و روز به‌ روز نیز بر تعداد آنها افزوده می‌شود که علاوه بر ایجاد شغل برای افراد، نیاز مسافران را نیز برآورده می سازند. استقبال از این نوع کسب و کار را با توجه به ساخت مجتمع های تجاری در اطراف زائرسرا و گسترش ساختمان زائرسرا که خود نشان از افزایش تعداد مسافران در ماه‌های گرم و استفادۀ آنها از این امکانات است، می‌توان دریافت. این گسترش در مجموع، درآمد امامزاده را نیز از محل موقوفات خود افزایش می‌دهد. نانوایی، رستوران سنتی و مدرن، آش فروشی، دست فروش‌هایی که به فروش پوشاک و مواد خوراکی مشغولند و مغازه‌های متعدد فروش انواع و اقسام مواد خوراکی، لواشک، ترشیجات و غیره در محل مشاهده می‌شود. حجم بالای کسبه و مسافران، به‌ویژه در فصل تابستان، امکانات دیگری را نیز می‌طلبد که آستان امامزاده هاشم (علیه السلام) در طول این سالیان، مشغول تأمین و توسعۀ آن بوده است. از جمله تأمین تعداد ۸۰ خط تلفن شهری برای استفاده مغازه‌ها، تأمین امنیت آنها با استقرار کانکس نیروی انتظامی، محوطه‌ سازی مقابل مغازه‌ها و احداث پارکینگ برای وسایل نقلیه عبوری تا بتوانند به راحتی در این نقطه توقف کنند.
آستان امامزاده هاشم (علیه السلام) به عنوان نمونه‌ای از بقاع موجود در مناطق کوهستانی، علاوه بر آنکه زیارتگاه زائران دردمند و مشتاق و مسافران خسته از راه است، با قرار گرفتن در مسیر پرتردد جاده هراز، تأثیرات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی زیادی بر محیط اطراف خود گذاشته‌ است. انجام فعالیت‌های فرهنگی و علمی، توانایی بالای مجموعه آستان در برقراری ارتباط دو سویه با ارگان‌های مختلف که به فواید و اثرات آن در متن اشاره شد، همچنین تفکر اقتصادی مردم این منطقه در بهره‌برداری مناسب از شرایط این بقعه و امکاناتی که توسط مجموعه آستان برای ایجاد شغل و امرار معاش از یک سو و رفع نیاز زائران از سوی دیگر در اختیار آنان قرار داده است، این امامزاده را به عنوان نمونه‌ای خوب در استفاده بهینه از شرایط مکانی و جغرافیایی و تعامل با نیازهای اقتصادی و اجتماعی منطقه معرفی می‌نماید. مجموعه‌ای که با در نظر گرفتن نیاز زائران و مسافرانش، امکانات زیارتی، رفاهی و آسایشی لازم را فراهم کرده است تا آنان با فراغ خاطر، بیشترین بهره معنوی لازم را از حضور و توقف در این مکان به دست آورند.
ساختمان حرم مطهر در سالهای نه چندان دور به شکل بسیار زیبایی تجدید بنا شده است که با توجه به هوای سرد منطقه، معماری بناهای کوهستانی و سنگی در حرم مطهر دیده می شود. با توجه به شرایط خاص آب و هوایی در منطقه حرم مطهر علاوه بر امکانات وسیع زیارتی و اقامتی از امکانات ویژه زمستانی جاده (راهداری و هلال احمر) نیز برخوردار می باشد.
شجره نامه: هاشم بن حسن بن یحیی بن حسین بن طبطب بن ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن مثنی بن امام حسن مجتبی علیه السلام
زیارت نامه: السَّلامُ عَلَیکَ اَیُّهَا السَّیِّدُ الزَّکِیُّ، اَلطّاهِرُ الوَلِیُّ، وَالدّاعِی الحَفِیُّ؛ اَشهَدُ اَنَّکَ قُلتَ حَقّاً، حَقّاً، وَنَطَقتَ حَقّاً وَصِدقاً، وَدَعوتَ اِلی مَولایَ وَمَولاکَ، عَلانِیَهً وَسِرًّا، فازَ مُتَّبِعُکَ، وَنَجا مُصَدِّقُکَ، وَخابَ وَخَسِرَ مُکَذِّبُکَ، وَالمُتَخَلِّفُ عَنکَ، اَشهَد لی بِهذهِ الشَّهادَهِ، لِاَکونَ مَنَ الفائِزینَ بِمَعرِفَتِکَ وَطاعَتِکَ، وَتَصدیقِکَ وَاتِّباعَکَ، وَالسَّلامُ عَلَیکَ یا سَیِّدی وَابنَ سَیِّدی. اَنتَ بابُ اللهِ المُؤتی مَنهُ، وَالمَأخوذُ عَنهُ، اَتَیتُکَ زائِراً، وَحاجاتی لَکَ مُستَودِعهً، وَها اَنَا ذا اَستَودِعُکَ دینی وَاَمانَتی، وَخَواتیمَ عَمَلی، وَجَوامِعَ اَمَلی اِلی مُنتَهی اَجَلی، وَالسَّلامُ عَلَیکَ وَ رَحمَهُ اللهِ وَبَرَکاتُه.
***
سلام بر تو ای آقای پاک و پاکیزه و سرور من و ای دعوت کننده (به حق) به مهربانی، گواهی دهم که تو حق گفتی و به حق و راستی سخن کردی و (مردم را) آشکارا و نهان بسوی مولای من و مولای خودت دعوت فرمودی رستگار شد پیرو تو و نجات یافت تصدیق کننده ات و نومید و زیانکار شد تکذیب کننده ات و آنکس که با تو مخالفت کرد گواه باش برای من این گواهی را تا من بوسیله معرفت و اطاعت تو و تصدیق و پیروی کردنت از زمره رستگاران باشم و سلام بر تو ای آقای من و ای فرزند آقای من توئی درگاه خدا که از آن درآیند و (معالم دین را) از آن بگیرند آمده ام به درگاهت برای زیارت و حاجتهای خود را به تو سپرده ام و من اکنون به تو می سپارم دینم و امانتم و سرانجام کارهایم و همه آرزوهایم را تا پایان عمرم و بر تو باد سلام و رحمت خدا و برکاتش.
آدرس: استان مازندران، شهرستان آمل، بخش لاریجان، دهستان بالا لاریجان، کتل امامزاده هاشم (امامزاده هاشم(ع) در بخش لاریجان شهرستان آمل، دهستان بالا لاریجان، کتل امامزاده هاشم واقع شده است.) در ۶۰ کیلومتری شمال‌غرب تهران (جاده هراز)، در بالاترین ارتفاعات مشرف به دماوند و دشت مشاء، در گردنه‌ای به همین نام قرار گرفته است. شاید هم بهتر باشد دست به دامان گوگل مپ شوید. کد QR زیر را با گوشی همراه خود اسکن کنید و مسیر را از هر جایی که هستید به سمت امامزاده هاشم تغییر دهید.


موقعیت آستان امام زاده هاشم آمل بر روی نقشه:

 

امامزاده هاشم

 

برچسب ها

دیدگاه ها

تمامی حقوق متعلق به "آمل توریسم" می باشد ©

طراحی شده توسط لیمو تم